Ko e ngaahi huhu malu‘i mei he COVID-19: ko hono ngaohí, fakangofua ke ngāue‘akí pea mo ‘ene haó mo e malú | COVID-19 vaccines: development, approval and safety

Ko e founga na‘e ngaohi‘aki ‘a e huhu malu‘i COVID-19 na‘e vave pea malu

‘Oku te‘eki ke a‘u ki ha tu‘unga pehe ni ‘a e ngāue fakataha fakamāmani lahi ‘a e kau saienisí mo e ngaahi pule‘angá ke ngaohi ‘a e huhu malu‘í. Ko e founga koení ne vave ange ai ‘a hono ngaohi ‘o e huhu malu‘í, ngaahi sivisivi‘i fakafaito‘ó, pea mo hono tali ke ngāue‘aki ‘i he tapa kotoa pē ‘o māmāní.

Ko e ngaahi huhu malu‘í na‘e vave ‘aupito hono ngaohí ‘o ‘ikai fakanounou‘i ‘a e ngaahi founga kotoa pē na‘e fiema‘u ke fakakakató pē ta‘etokanga‘i ‘a e tu‘unga ‘o ‘ene malú.

Na‘e ngāue‘aki ‘e he kau fakatotoló a ‘enau ngaahi ‘ilo fekau‘aki mo e ngaahi mahaki faka‘auha kehé mo hono ngaohi ‘o e ngaahi huhu malu‘í ke vave ‘aupito ange ai ‘a e ngāué.

Ko hono ngaahi ‘ahi‘ahi mo e sivisivi‘i fakafaito‘ó na‘e malava ia ‘i he vave ange ‘a e ngaahi fie tokoni ‘ofa mai ‘a ha fu‘u kakai tokolahi, koe‘uhí ko ‘ene fu‘u mahu‘inga mo e hoha‘a fakamāmani lahi ki he COVID-19. Na‘e lahi ‘a e ngaahi ‘ahi‘ahi fakafaito‘o na‘e fakahoko pē ‘i he taimi tatau ‘o ‘ikai to e tatali ki hano fakahokohoko. Na‘e malava ai heni ‘e he kau saianisí ke nau fai ha faka‘uto‘uta vave pe ‘e ‘aonga ‘a e huhu malu‘i ‘i ha ki‘i taimi si‘i pē – ‘i he ngaahi tu‘unga angamahení ko e ngāue eni ia ‘oku fa‘a malava pē ke fakahoko ‘i ha ngaahi māhina lahi pe laui ta‘u.

Na‘e langa ‘a e ngaahi fale ngāue lalahi, ke vave mo to e lahi ange hono ngaohi ‘o e ngaahi huhu malu‘í, ‘o fakalaka ia ‘i he tu‘unga na‘e malava ‘i he kuohilí.

Ko hono sivi‘i mo e fakangofua ke ngāue‘aki ‘a e huhu malu‘í ‘i Nu‘u Silá ni

Ko e Medsafe ‘oku faitu‘utu‘uni ki he tu‘unga malu ‘o e ngaahi faito‘o ‘i Nu‘u Silá ni. ‘Okú ne sivi‘i mo fakamā‘opo‘opo ‘a e ngaahi tohi kole kotoa pē ke ngāue‘aki ha ngaahi faito‘o fo‘ou, kau ai ‘a e ngaahi huhu malu‘í, ke fakapapau‘i ‘oku nau fakakakato ‘a e ngaahi fiema‘u fakamāmani lahi kotoa pē pea mo e ngaahi fiema‘u fakalotofonuá.

‘Oku toki fakangofua pē ‘e he Medsafe ke ngāue‘aki ha huhu malu‘i ‘i Aotearoa, hili ha‘anau fiemālie kuo ne ‘osi fakakakato ‘a e ngaahi tu‘unga mamafa ‘oku fiema‘u ki he malú, ola lelei (efficacy) mo e tu‘unga lelei (quality). Ko e founga tatau eni ‘oku ngāue‘aki ki hono sivi‘i ‘o e ngaahi faito‘o kehé, hangē ko e faito‘o flu.

Na‘e ‘ikai ke fakanounou‘i ‘a e founga ki hono fakangofuá.

Kuo faka‘aonga‘i lelei ‘a e faito‘o Pfizer ‘e he toko laui miliona ‘i he kotoa ‘o māmaní. ‘Oku kei hokohoko atu pe ‘a hono muimui‘i ‘o ‘ene tu‘unga malú. 

Ko e founga ‘o hono ‘ahi‘ahi ke ngāue‘aki ‘a e huhu malu‘i Pfizer

Na‘e ‘ilo mei he ngaahi ‘ahi‘ahi fakafaito‘o ‘oku ‘aonga ‘aupito ‘a e huhu malu‘i ki he ngaahi ta‘u motu‘a kotoa pē, tangata pe fefine, tupu‘anga, matakali pea mo e kakai ‘oku ‘i ai hanau ngaahi mahaki tauhi.

Na‘e fakahā mai mei he ngaahi fakatotoló ko e meimei 95% ‘o e kakai kuo nau ma‘u lōua atu honau huhu malu‘i, kuo malu‘i kinautolu mei hano ma‘u atu ‘o e ngaahi faka‘ilonga ki he COVID-19. ‘Oku ‘uhinga ia ko e hili ange pē ho‘o ma‘u kakato atu ‘a ho huhu malu‘i ‘e mātu‘aki si‘isi‘i leva ha‘o puke lahi ia ‘a koe.

‘I he kotoa ‘o e ngaahi ‘ahi‘ahi fakafaito‘ó, ko e huhu malu‘i Pfizer na‘e muimui‘i ‘a e kakai ‘e toko 44,000 ‘e he kau fakatotolo ke nau ako mei ai. Ko e vaeua ‘o e kakai koeni ne nau ma‘u ‘a e huhu malu‘i pea vaeua na‘a au ma‘u ‘a e saline placebo (faito‘o fakangalingali). Na‘e kau mai ki ai ‘a e ngaahi matakali kehekehe, ta‘u motu‘a kehekehe, tangata pe fefine mo e kakai ‘oku ‘i ai hanau ngaahi alangamahaki kehekehe.

Na‘e sivi‘i ‘a e huhu malu‘i Pfizer‘i he ngaahi tu‘unga ‘e 3:

• Konga 1 mo e 2 na‘e sivi‘i ai ‘a e malu o e fengāue‘aki ‘a e sino (ngāue ‘a e sino ki he ongo huhu) ki he mālohi ‘o e ongo huhu malu‘i ‘i ha kakai toko si‘i (small population).
• Konga 2 and 3 na‘e sivi‘i ia ki he malu mo e ola lelei ‘o e huhu ke malu‘i‘aki mei he ngaahi faka‘ilonga ‘o e COVID-19 ‘i he ‘osi ‘a e huhu malu‘i ‘e 2 ‘i he lēvolo kuo ke fili, ne huhu ‘i he vaha‘a ‘o e ‘aho ‘e 21, ‘i ha kakai tokolahi ange.

Ke mahino‘i ‘a e ola lelei ‘i he taimi loloa ange mo e malu ‘o e huhu malu‘í, ko kinautolu ne nau kau ki he sivi‘i fakakilīniki ‘e muimui‘i kinautolu ‘o a‘u ki e ta‘u ‘e 2 ‘i he ‘osi honau huhu malu‘i Pfizer hono ua.